ZWYCZAJE INDIAN WIELKICH RÓWNIN
Życie codzienne w indiańskim obozie na Wielkich Równinach warunkowały pory roku. Wiosna, lato i wczesna jesień były okresem polowań na bizony i przygotowywania zapasów na zimę. Takie działania wymuszały konieczność częstego przenoszenia obozu w ślad za stadami tych zwierząt. Skutkiem tego było powstanie łatwych w transporcie, składanych tipi.
Wiosną rozpoczynał się sezon polowań. Mężczyźni tropili i polowali na zwierzęta, kobiety wyprawiały skóry bizonów na pokrycia tipi, zaś skóry jelenie na ubrania i torby. Z surowych skór wykonywały tzw. parfleche, w których przechowywano zapasy mięsa na zimę lub pióra czy pióropusze, aby zapobiec ich zniszczeniu podczas częstych przeprowadzek.
Higiena
Indianie byli uznawani przez białych za prymitywnych dzikusów. Uważano, że nie dbają o higienę. Nic bardziej błędnego! Indianie zamieszkujący w pobliżu rzek, chętnie się w nich kąpali nawet zimą. Inną formą zażywania kąpieli i oczyszczania była ceremonia tzw. szałasu pary, poprzedzana kilkudniowym postem. Szałas pary był kopulastą konstrukcją z cienkich wierzbowych gałązek, szczelnie pokrytą skórami i kocami. Na zewnątrz rozpalano ognisko, w którym rozgrzewano do czerwoności kamienie, umieszczane następnie wewnątrz konstrukcji. Zgromadzeni wewnątrz szałasu uczestnicy polewali gorące kamienie wodą, co powodowało wydzielanie pary wodnej. Po seansie trwającym około dwóch godzin, ciała Indian były oczyszczone z wszelkich toksyn. Szałas pary mógł być ceremonią i wówczas modlono się w nim za pomyślność rodzin i całego plemienia.
Gry i zabawy
Gry u Indian Równin miały na celu przede wszystkim zahartowanie, wyćwiczenie ciała, wykształcenie ducha walki i rywalizacji. Oczywiście, służyły przy okazji również rozrywce. W grach zręcznościowych brali udział zarówno dorośli, jak i dzieci, głównie jednak mężczyźni. Gier i zabaw zręcznościowych Indianie mieli wiele. Miały one służyć między innymi doskonaleniu umiejętności posługiwania się bronią.
Ślub
Większość uroczystości takich jak śluby, odbywała się latem. Starsi chłopcy, w wieku 17-18 lat mogli już samodzielnie polować. W tym też czasie podejmowali starania o rękę ukochanej dziewczyny. Musieli udowodnić, że będą potrafili utrzymać rodzinę. W tym celu przynosili z polowania łupy, przeznaczone specjalnie na prezenty dla rodziny przyszłej żony. Dowodem odwagi były wyprawy do wrogich plemion w celu zdobycia koni, ofiarowywanych następnie przyszłym teściom. Rolę swatów pełnili krewni (ojciec, wuj), bądź szanowani członkowie plemienia. Oni też rozmawiali o wielkości ślubnego prezentu. Same zaślubiny sprowadzały się do tego, że jeśli prezenty zostały przyjęte, młodzi mogli zamieszkać razem w ich nowym tipi, sporządzonym przez pannę młodą. W czasie zaślubin państwo młodzi dostawali różne użyteczne prezenty: noże, skóry, jedzenie, sprzęty domowe.
Aby okazać uczucie wybrance, młodzieńcy siadywali w pobliżu jej tipi i grali wymyślone specjalnie dla niej melodie na miłosnym flecie.
Powszechne wśród Indian było wielożeństwo. Często zdarzało się, że po śmierci męża kobieta, pozbawiona tym samym środków do życia, była poślubiana przez innego mężczyznę, już żonatego. Nierzadko wdowę poślubiał np. mąż jej siostry.
Aby doszło do ślubu, ubiegający się o rękę Indianin musiał zostać zaakceptowany nie tylko przez wybrankę, ale także przez jej rodziców. Z kolei indiańska dziewczyna powinna cechować się nie tylko urodą, ale przede wszystkim pracowitością. Społeczeństwo Wielkich Równin było bardzo purytańskie i młodzi ludzie nie mieli szans spotykać się na randkach, dopóki chłopak nie udowodnił, że jest dojrzałym mężczyzną, dobrym wojownikiem i myśliwym, potrafiącym zapewnić utrzymanie i dobrobyt rodzinie. Młodzi zalotnicy grali na flecie umówioną melodię, aby choć na chwilę wywołać dziewczynę z rodzinnego tipi. U Lakotów znany był również inny sposób. Wybranka stała jedną nogą w tipi, a drugą na zewnątrz, gdzie, o ile miała powodzenie, stała kolejka młodych Indian. Każdy z przybyłych podchodził do dziewczyny i nakrywano się kocem, by móc w spokoju porozmawiać.
Indianie znali również pojęcie rozwodu. Sposób, w jaki odbywał się rozwód, był niezwykle prosty: żona wystawiała spodnie i łuk męża za tipi. Zdarzało się to jednak niezmiernie rzadko, przeważnie wtedy, gdy mąż nie potrafił utrzymać rodziny.
Palenie fajki
Fajka to niezwykle poważna sprawa, do dziś wzbudza wiele kontrowersji. Coś takiego jak „fajka pokoju” nie istnieje w terminologii indiańskiej. Indianie nazywają ją „świętą fajką”. Jest bezsprzecznie najważniejszym przedmiotem materialnym w indiańskiej kulturze duchowej. Jak krucyfiks w kulturze chrześcijańskiej. Fajka i jej dym to pośrednik między człowiekiem i Stwórcą. Główka wykonywana jest z czerwonego kamienia – katlinitu, występującego wyłącznie w kamieniołomie w Dakocie. Wg legendy, pierwsza fajka została przekazana Indianom przez kobietę, która zmieniła się następnie w białą jałówkę bizona… Było to 30 pokoleń temu, a fajka ta do dziś jest przekazywana w tej samej rodzinie. Co najciekawsze: pierwotnie nie palono w niej tytoniu. Indianie palili zioła zmieszane z korą drzew, tzw. kini-kinik. Fajkę palono w ważnych momentach, podczas ceremonii i spotkań, a także podczas podpisywania traktatów z białymi. Pewnie z tego ostatniego wzięła się, nadana przez białych nazwa – „fajka pokoju”.
Fajkę można zapalić w dowolnym miejscu i porze. Często palona jest rankiem o wschodzie słońca, kiedy prosi się o błogosławieństwo na cały dzień. Do takiej ceremonii zaprasza się gości i wszystkich obecnych, którzy zechcą w niej uczestniczyć.
Inne są fajki dla kobiet i dla mężczyzn. Fajki dla kobiet są mniejsze, różnią się kształtem i są delikatniejsze, gdyż kobiety palą zwykle w mniejszym gronie i zwykle nie dzielą się fajką z gośćmi.
Pogrzeb
Zwłoki wojowników, poległych w walkach lub podczas polowań, były przewożone do obozu, gdzie odbywała się ceremonia pochówku. Ciała zmarłych, ubrane w uroczyste stroje, umieszczano na specjalnych konstrukcjach wysoko nad ziemią, zabezpieczając je w ten sposób przed dostępem dzikich zwierząt. Obok zwłok wieszano tarczę wojownika i jego broń. Niejednokrotnie zabijano ulubionego konia zmarłego i wieszano jego głowę i ogon na platformie pogrzebowej, wierząc, że wszystkie zgromadzone przedmioty będą towarzyszyć mu w innym świecie. Krewni zmarłego malowali swoje twarze na szaro na znak żałoby.
Życie Indian na Wielkich Równinach nie było łatwe, choć nam wydaje się kolorowe i beztroskie. W rzeczywistości było ciężkie i bardzo niepewne: wystarczyła jedna ostrzejsza zima, aby pochłonąć życie wielu członków plemienia, zbierając szczególne żniwo wśród dzieci. Była to swoista, naturalna selekcja, którą przeżywali tylko najsilniejsi. Właśnie dlatego Indianie potrafili cieszyć się każdą chwilą życia.
INDIANIE WIELKICH RÓWNIN I ICH HISTORIA…
Indianie – tym terminem my, Europejczycy, określamy tubylcze narody (pochodzenia mongoloidalnego) zamieszkujące Amerykę Północną, Południową i Środkową. Jednak sami Indianie (np. w Ameryce Płn.) mówią o sobie jako o Pierwszych Narodach, Rdzennych Amerykanach oraz identyfikują się ze swoim narodem, plemieniem etc.
Nazwa “Indianie” została nadana przez Krzysztofa Kolumba w XV wieku i powstała przez pomyłkę. Kolumb, dotarłszy do wybrzeży Ameryki był przekonany, że znalazł się… w Indiach! Stąd też powstała hiszpańska nazwa “los indianos”.
Jest wiele hipotez mówiących o pojawieniu się Indian w Ameryce. Najprawdopodobniej pierwsi mieszkańcy przybyli z Syberii przez Cieśninę Beringa do Ameryki Północnej, nie wcześniej niż 14.000 lat temu. Szacuje się, że w chwili przybycia Kolumba do Ameryki zamieszkiwało ją około 500 narodów, różniących się stylem życia, religią, kulturą – w sumie ok. 5 mln. ludzi.
W zależności od regionu, w którym żyli, trudnili się myślistwem i zbieractwem, rolnictwem lub rybołówstwem. Indianie, którzy wzbudzają szczególne zainteresowanie, to myśliwi z Wielkich Równin. Region ten leży w samym środku Ameryki Północnej. To lekko pofalowany, trawiasty, ubogi w drzewa obszar, poprzecinany nitkami rzek i strumieni.
Tereny te zamieszkiwały między innymi następujące plemiona: Sarcee, Cree, Black Foot, Gros Ventre, Sioux, Crow, Pawnee, Arapaho, Komanche, Arikara, Cheyenne, Kiowa.
Koczowali oni w pobliżu rzek. Polowali na bizony, antylopy, jelenie wapiti. Ze skór tych zwierząt szyli swoje namioty (tipi), stroje i akcesoria wojenne.
Rozpoczęty odkryciem Ameryki proces kolonizacji ziem indiańskich stał się przyczyną upadku kultury Indian. Początkowo między plemionami zamieszkującymi Równiny a białymi nie było wrogości. Kwitł handel wymienny. Indianie dostarczali skór bizonów i bobrów, wymieniając je na tkaniny, koce, koraliki, kociołki, noże, metalowe tomahawki itp. Jednak zgodne współżycie z najeźdźcami z Nowego Świata trwało krótko – już w XVII wieku doszło do pierwszych walk. Indianie północnoamerykańscy aż do XVIII wieku przeciwstawiali się ekspansji kolonizatorów, którzy w tamtym okresie toczyli głównie walki między sobą o dominację w koloniach. Nierzadko Indianie stawali po którejś ze stron tych konfliktów. Powstanie Stanów Zjednoczonych zakończyło walki pomiędzy kolonizatorami i spowodowało nasilenie ekspansji terenów indiańskich. Indianie byli podstępem lub siłą zmuszani do odsprzedawania swych ziem i osadzani w rezerwatach. Już w latach trzydziestych XIX wieku prawie wszystkich Indian przeniesiono na zachód od Missisipi, na tereny Wielkich Równin. Tam też w roku 1830 decyzją Kongresu utworzono Terytorium Indiańskie.
Indianom w rezerwatach wypłacano renty w towarze, żywności i gotówce. Często napływały one z dużym opóźnieniem, co powodowało nędzę i głód oraz zbrojne konflikty. Odkrycie złota w Kaliforni w roku 1849 zapoczątkowało masowy napływ poszukiwaczy tego kruszcu, osiedlających się na dotychczas nieatrakcyjnych dla nich obszarach Wielkich Równin. Przy użyciu broni palnej wytępieniu uległy stada bizonów, stanowiących główne źródło pożywienia Indian. Rocznie biali zabijali około miliona sztuk.
Notoryczne łamanie przez białych traktatów zawartych z Indianami powodowało coraz częstsze, krwawe starcia. Od indiańskich strzał ginęli poszukiwacze złota i osadnicy, w odwecie do konfliktu wkroczyło regularne wojsko, pacyfikując obozy indiańskie. Niejednokrotnie zabijano całą ludność osady.
W latach osiemdziesiątych XIX wieku większość Indian była już zamknięta w rezerwatach. Ostatni bunt wybuchł w roku 1886, dowodził nim wódz Apaczów, Geronimo. W końcu XIX wieku nie było już żadnych wolnych Indian.
Liczebność Indian w rezerwatach, pozbawionych możliwości kultywowania swoich tradycji i obyczajów, nieustannie malała. Współcześnie w USA żyje w rezerwatach około czterech milionów Indian.
(oprac. na podst. numerów Gazety Biskupińskiej z września 2003r.)
PLEMIONA
Najwcześniejszą, spośród zidentyfikowanych i określonych przez archeologów, kulturą Ameryki Północnej jest kultura Clovis. Pojawiła się ona ok. 11500 lat temu. Były to małe grupy myśliwych, prowadzących koczowniczy tryb życia (polowania).
Rodowici mieszkańcy Stanów Zjednoczonych i Kanady najczęściej są dzieleni wg rejonów geograficznych (wymieniamy tylko niektóre plemiona):
obszary subarktyczne: Jupikowie, Cree, Innu, Atikamekwowie
wybrzeże północno-zachodnie: Haidowie, Muckleshoot, Tlingitowie
Góry Skaliste: Czarne Stopy, Nez Perce, Crow (Wrony), Indianie Ute
Kalifornia: Mohavovie
Nevada: Pajutowie
południowy-zachód: Apacze, Czemehuevi, Cocopah, Hopi, Nawahowie, Pueblo, Yavapai
Wielkie Równiny: Arapahowie, Caddo, Cheyenne, Komancze, Kickapoo, Kiowa, Dakotowie (Sioux), Paunisi, Odżibwowie, Saukowie
wschód: Delawarowie, Irokezi, Mohikanie
południowy wschód: Czerokezi, Czoktawowie, Indianie Creek, Seminole.
DOMOSTWA INDIAN
Powszechnie uważa się, że indiański dom nosił nazwę wigwamu. To jednak częściowo błędne mniemanie, a raczej należałoby powiedzieć: niepełne. Wigwam bowiem to tylko jeden z rodzajów indiańskiego domu. Przede wszystkim wigwamy miały stałą konstrukcję, nie były domostwami mobilnymi. Żerdzie wigwamu wkopywano w ziemię. Wigwamy były mniejsze od tipi i popularne wśród plemion prowadzących osiadły tryb życia (głównie Ameryka północno-wschodnia). Budowano je z gałęzi, pokrytych płatami kory.
Indianie Wielkich Równin, prowadzący koczowniczy tryb życia, jak Lakota, Cheyenowie, Czarne Stopy, mieszkali w przenośnych domostwach, zwanych TIPI. Tipi w dosłownym tłumaczeniu znaczy „dom”. Konstrukcja tipi oparta jest na długich tyczkach, powiązanych ze sobą. Na nią nakłada się poszycie, które kiedyś sporządzane było ze skór bizonich, pozszywanych ze sobą. Takie domostwa łatwo można było składać i rozkładać oraz transportować, co było nieodzowne podczas wędrówek za bizonimi stadami. W czasach, kiedy Indianom jako zwierzęta pociągowe służyły wyłącznie psy, tipi były stosunkowo niewielkie: ich średnica u podstawy wynosiła od 2,5 do 3 metrów. Po pojawieniu się koni, rozmiary tipi znacząco się zwiększyły, nawet do wysokości 7 metrów. W tipi mieszkała cała rodzina. Ponieważ częstym zjawiskiem było posiadanie kilku żon, mieszkano wówczas w dwóch, trzech tipi. W środku tipi palono ognisko. Nie chroniło ono całkowicie przed zimnem, ale pozwalało przetrwać niskie, zimowe temperatury.
BROŃ INDIAŃSKA
Nieodłącznym elementem życia codziennego Indian były międzyplemienne walki. Walczono o tereny myśliwskie lub po prostu o prestiż plemienia. Im więcej zwycięstw i tzw. uderzeń zaliczonych na przeciwniku, tym większa chwała dla wojownika oraz dla całego narodu. Do tego celu używano często zagiętych na końcu, pokrytych futrem lanc. Najodważniejsi wojownicy zaliczali uderzenia ręką, bez żadnej broni. Było to upokarzające dla uderzonego, a dla uderzającego aktem wielkiej odwagi i sprytu. Na Wielkich Równinach najczęściej używaną bronią były kamienne toporki oraz łuki, a wraz z pojawieniem się białych ludzi – broń palna i metalowe tomahawki.
Oprócz łuków i toporków, używano powszechnie kamiennych maczug oraz kościanych, a w późniejszym okresie metalowych noży.
W kulturze Indian największym uznaniem cieszył się wojownik, potrafiący wykraść wrogom największą ilość koni i wykazujący się odwagą na polu bitwy. Było wiele okazji, pozwalających na bohaterskie czyny wojenne, ponieważ plemiona walczyły między sobą. Niekiedy były to swego rodzaju turnieje, mające na celu wykazanie, kto jest odważniejszy i nie dochodziło wcale do przelewu krwi. Często kończyło się na tzw. zaliczeniu dotknięcia bądź uderzenia przeciwnika. Było ono uważane za największy honor, możliwy do osiągnięcia na polu walki. Niejednokrotnie dochodziło jednak do krwawych starć, podczas których ginęli mężczyźni, a kobiety i dzieci porywano i włączano do zwycięskiego plemienia.
|
MUZYKA I TANIEC:
Instrumentarium na Wielkich Równinach stanowiły bębny, grzechotki oraz flet, używany do pieśni miłosnych.
Istnieje wiele tańców, które wykonywali Indianie. W tańcu odtwarzali m.in. sceny ze swojego życia lub życia zwierząt, dlatego pokaz tańców indiańskich przypomina raczej widowiskowy spektakl. Tak więc można zobaczyć np. taniec przedstawiający polowanie na bizona. W jego trakcie tancerz przebrany za bizona symbolizuje gestami i ruchami zachowanie zwierzęcia.
Drugi z tancerzy odgrywa rolę myśliwego-zwiadowcy. Reszta tancerzy oczekuje na jego powrót ze zwiadu, by wreszcie odegrać scenę polowania, zabicia zwierzęcia i zdarcia z niego skóry.
Inny z tańców, to taniec wojenny. W jego trakcie wojownicy – tancerze walczą na topory i noże. W tle słychać indiańskie śpiewy i bicie bębna, po czym następuje scena symbolicznego oskalpowania pokonanych oraz taniec zwycięzców.
Współcześnie odbywają się indiańskie festiwale tańca, zwane pow-wow. Uczestnicy występują tam w kilku konkurencjach, oddzielnych dla kobiet i mężczyzn, m.in. traditional dance, fancy dance, grass dance, jingle dress dance i inne, jak również taniec dla wszystkich, tzw. intertribal, czyli międzyplemienny. W każdej z kategorii wyłania się zwycięzców, którzy otrzymują nagrody w postaci gotówki i pamiątkowe szarfy.
KUCHNIA INDIAŃSKA
Życie codzienne w indiańskim obozie na Wielkich Równinach warunkowały pory roku. Wiosna, lato i wczesna jesień były okresem polowań na bizony i przygotowywania zapasów na zimę. Takie działania wymuszały konieczność częstego przenoszenia obozu w ślad za stadami tych zwierząt.
Mięso upolowanych zwierząt kobiety kroiły na cienkie plasterki i wieszały na specjalnych suszarkach. Po wysuszeniu Indianki ucierały je na proszek i mieszały z bizonim tłuszczem oraz jagodami, a czasem z suszoną miętą. Tak powstawał pemmikan, podstawa zimowych zapasów. Można go było przechowywać nawet kilka miesięcy.
Suszone mięso stanowiło niezwykle ważne źródło białka, szczególnie zimą. Do dziś jest cenionym przysmakiem. Doskonale do suszenia nadaje się wołowina oraz dziczyzna (z jelenia oraz łosia). Mięso należy poddać moczeniu, myciu a następnie przyprawić miętą, pieprzem lub czosnkiem. Ostre przyprawy odstraszają skutecznie owady.
Można również suszyć mięso bez dodatków, rozwieszając przygotowane kawałki na sznurkach w dobrze przewietrzonym miejscu (ale nie nasłonecznionym). Końce każdego zwisającego kawałka oddziela się od siebie patyczkami, aby przyspieszyć suszenie. Oczywiście, Indianie znali również metodę przyspieszania suszenia, poprzez rozpalanie małego ogniska. Mięso w ten sposób suszone jest dodatkowo podwędzane, co wpływa na zmianę jego smaku i zapachu. Do ognia można dorzucać liście drzew, np. topoli, co pozwala uzyskać bardziej miękkie mięso.
Zimą Indianie mieszkali w tzw. obozach zimowych, nie przemieszczali się i z rzadka tylko polowali. Skórzane tipi wraz z tzw. „wewnętrzną ścianką” i palone wewnątrz ognisko nie chroniły dostatecznie przed przenikającym do szpiku kości zimnem. Temperatury spadały często do minus czterdziestu stopni Celsjusza. Wówczas pozostawało tylko siedzieć w tipi, okrywać się ciepłymi skórami bizonów, pokrytymi gęstym futrem i przyrządzać pożywne rosoły z bizoniego tłuszczu ze sproszkowanym mięsem.